สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ปิ่นประชากรมีพระราชโองการตรัสว่า ภนฺเต นาคเสน ข้าแต่
พระผู้เป็นเจ้า โยมนี้เข้าใจว่าระลึกได้ด้วยจิต
พระนาคเสนซักว่า มหาบพิตรเข้าพระทัยว่าระลึกได้ด้วยจิตนั้น เข้าพระทัยถูกแล้วหรือ
นี่แน่ะอาตมาจะถาม เหมือนพระราชสมภารกระทำการอะไรไว้แล้วลืมเสีย พระองค์ทรงทราบ
ได้หรือประการใด
พระเจ้ากรุงมิลินท์จึงตรัสรับว่า หามิได้
พระนาคเสนจึงว่า สมัยนั้นพระราชสมภารเจ้านี้ไม่มีจิตหรือ อันธรรมดาว่า จะระลึก
ถึงสิ่งของข้างหนหลังล่วงลับไปนาน จะระลึกได้ก็อาศัยสติ อนึ่งกระทำการสิ่งไรเป็นการกุศลก็ดี
อกุศลก็ดี อาศัยแก่สติระลึกไป นัยหนึ่งสติมีอรรถว่าระลึกเลือกเอาแต่ชอบ นัยหนึ่งสติมีอรรถว่า
ระลึกไว้ไม่ให้ลืม จึงชื่อว่าสติ อันลักษณะจิตนี้เป็นพนักงานข้างจะคิดไป สตินี้เป็นพนักงานที่จะ
ระลึกมิให้หลงลืมได้ เหตุฉะนี้แหละจะระลึกได้ซึ่งการที่ล่วงไปคือกาลหลัง ๆ มานี้จะระลึกได้อาศัย
แก่สติ เสมือนคนบ้าหาสติมิได้ มีแต่จิตไม่รู้ผิดชอบคลุ้มไปคลั่งมา เพราะว่าหาสติมิได้ ที่จะ
ระลึกรู้สึกตัวได้บ้างเพราะว่ามีสติ บพิตรพระราชสมภารพึงเข้าพระทัยเถิด พระนาคเสนผู้ประเสริฐ
ก็ยังสมเด็จพระเจ้ามิลินท์ปิ่นกษัตริย์ ให้โสมนัสยินดีด้วยพระอภิธรรมกถาด้วยประการฉะนี้
จิรกตสรณปัญหา คำรบ 10 จบเท่านี้

สติอภิชานันติปัญหา ที่ 11

สมเด็จพระเจ้ากรุงมิลินท์ภูมินทราธิบดีมีพระราชโองการตรัสถามพระนาคเสน
ว่า ภนฺเต นาคเสน ข้าแต่พระผู้เป็นเจ้า สติที่ระลึกถึงข้าวของสารพัดทั้งปวงนี้ จะมีแก่พวกพระ
ผู้เป็นเจ้าผู้เป็นอภิชานะรู้ยิ่งพวกเดียวนี้หรือ หรือว่าจะมีแก่พวกกุฏุมพีคือผู้ที่ต้องตักเตือนบ้าง
เป็นประการใด
พระนาคเสนจึงมีเถรวาจาว่า มหาราช ขอถวายพระพร สตินี้มีแก่คนที่รู้ยิ่ง และคนที่
เป็นกุฎุมพีก็มีสติด้วยกันสิ้น
พระเจ้ากรุงมิลินท์จึงตรัสว่า โยมนี้เห็นว่าคนที่รู้ยิ่งมีสติ เห็นว่ากุฎุมพีนั้นไม่มีสติ

พระนาคเสนจึงวิสัชนาแก้ไขว่า มหาราช ขอถวายพระพรบพิตรพระราชสมภารผู้
ประเสริฐ ถ้าว่าสติบังเกิดแต่ในสันดานท่านผู้เป็นอภิชานะรู้ยิ่ง สติมิได้มีอยู่แก่คนเป็นกุฎุมพี
แล้วกิจที่จะเล่าเรียนศิลปศาสตร์วิชาการ และพระกรรมฐานในสำนักท่านผู้รู้หลักนักปราชญ์
ต้องการอะไร ครูบาอาจารย์ก็หาประโยชน์มิได้ นี่สติมีอยู่แก่กุฎุมพี จึงต้องการครูบาจารย์ให้
สั่งสอนเพื่อให้เกิดสติ อาตมาจึงว่าคนที่เป็นอภิชานชาติรู้หลักนักปราชญ์นี้ก็ดี กุฎุมพีก็ดี เป็น
ผู้มีสติด้วยแท้ ขอถวายพระพร
ฝ่ายพระเจ้ากรุงมิลินท์ปิ่นประชากรได้ทรงฟุงเถรวาจาก็สิ้นสงสัยมีน้ำพระหฤัยโสมนัส
ตรัสว่า กลฺโลสิ พระผู้เป็นเจ้าวิสัชนานี้สมควรยิ่งนักหนาในกาลบัดนี้
สติอภิชานันติปัญหา คำรบ 11 จบเท่านี้
จบฉัฏฐวรรค

สัตตมวรรค

สติอาการปัญหา ที่ 1

สมเด็พระเจ้ามิลินท์ภูมินทราธิบดีพระราชโองการตรัสถามอรรถปัญหาใน
สัตตมวรรคนี้ว่า ภนฺเต นาคเสน ข้าแต่พระนาคเสนผู้มีปรีชาอันเลิศ ลักษณะสตินี้บังเกิด
กตีหิ อากาเรหิ ด้วยอาการมากน้อยเท่าใด นิมนต์วิสัชนาแก้ไขให้แจ้งก่อน
พระนาคเสนจึงถวายพระพรว่า มหาราช ดูรานะบพิตรพระราชสมภารผู้ประเสริฐ
ลักษณะสติจะบังเกิดด้วยอาการ 17 สถาน ขอถวายพระพร
อันว่าอาการ 17 นั้นคือ
อภิชานโต สติ 1
กุฏุมฺพิกาย สติ 1
โอฬาริกวิญฺญาณโต สติ 1
หิตวิญฺญาณโต สติ 1
อหิตวิญฺญานโต สติ 1
สภาคนิมิตฺตโต สติ 1
วิสภาคนิมิตฺตโต สติ 1
กถาภิญฺญาณโต สติ 1
ลกฺขณโต สติ 1
สรณโต สติ 1
มุทฺธโต สติ 1
คณนาโต สติ 1
ธารณาโต สติ 1
ภาวนาโต สติ 1
โปตฺถกนิพนฺธนโต สติ 1
อุปนิกฺเขปโต สติ 1
อนุภูมโต สติ 1
สิริเป็น 17 เท่านี้ ยอถวายพระพร
สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ปิ่นประชากร มีสุนทรราชโองการตรัสว่า ภนฺเต นาคเสน ข้า
แต่พระนาคเสนผู้มีญาณปรีชา อันว่าอาการแห่งอภิชานโต สตินั้นเป็นประการใด